W Polsce nie istnieje standard krajowego modelu superwizji, rozumiany jako zestaw obowiązujących norm związanych z profesjonalnym wprowadzaniem superwizji do systemu pomocy społecznej. W praktyce funkcjonują różne modele realizacji superwizji opisane w literaturze przedmiotu, uzupełnione o zapisy par. 3 i 4 Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 grudnia 2016 roku w sprawie superwizji pracy socjalnej (Dz. U. z 20.12.2016r. Poz. 2087). Polskie Towarzystwo Superwizji Pracy Socjalnej wprowadziło też własny minimalny standard metodyczny superwizji stosowany przez superwizorów zatrudnionych w naszych projektach.
Pierwszy w Polsce standard superwizji pracy socjalnej
W latach 2012 – 2014 podjęto szereg inicjatyw mających na celu refleksję nad tym, jak ma wyglądać standard superwizji pracy socjalnej w Polsce. Z inicjatywy Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich wdrożono do realizacji projekt pod nazwą: „Wspieranie kompetencji superwizyjnych pracowników pomocy i integracji społecznej”. Projekt ten był współrealizowany przez Wyższą Szkołę Pedagogiczną im. Korczaka w Warszawie oraz Stowarzyszenie CAL z Warszawy. Jego celem było utworzenie standardu superwizji pracy socjalnej, mającego zapewnić warunki wypełnienia wszystkich jej funkcji w powstającym systemie superwizji pracy socjalnej w Polsce.
Realizacja projektu odbywała się wieloetapowo i na kilku płaszczyznach. Po pierwsze, przeprowadzono ogólnopolskie badanie wśród pracowników oraz kadry kierowniczej służb społecznych, dotyczące wiedzy o superwizji pracy socjalnej, doświadczeń związanych z uczestnictwem w sesjach oraz oczekiwań w aspekcie skuteczności superwizji w przyszłości. Kolejnymi, równoległymi działaniami w projekcie było powołanie grupy eksperckiej składającej się z praktyków pracy socjalnej i superwizji pracy socjalnej oraz naukowców specjalizujących się w tematyce superwizji. Ich zadaniem było podjęcie prac nad treścią standardu superwizji pracy socjalnej. Ponadto, na terenie kilku województw przeprowadzono badawcze, grupowe, tak zwane „terenowe” sesje superwizyjne, których celem było wypracowanie przez uczestników rekomendacji do prac nad standardem superwizji. Innym z zadań projektu było zorganizowanie szkoleń podnoszących kompetencje superwizyjne specjalistów pracy socjalnej. Wnioski płynące z ewaluacji szkoleń posłużyły wypracowaniu rekomendacji do szkolenia przyszłych superwizorów pracy socjalnej. W ramach projektu skorzystano także z doświadczeń innych krajów, dzięki opracowaniu ekspertyz zagranicznych opisujących zachodnie modele superwizji. Opracowany w roku 2013 model standardu superwizji pracy socjalnej obejmuje pięć obszarów (Grewiński, Jaworska – Matys, Skrzypczak, 2014, s.332):
1. Ramy instytucjonalno – organizacyjne superwizji, w tym: rekomendacja dostępności superwizji dla wszystkich pracowników służb społecznych, superwizja dla kadry zarządzającej, sposoby przygotowania instytucji do wprowadzenia superwizji, podjęcie współpracy z superwizorem oraz warunki skutecznej superwizji,
2. Osoba superwizowana – wskazanie szerokiej grupy odbiorców superwizji (w tym kadry zarządzającej), rodzaje oraz wymiar czasu superwizji,
3. Superwizor pracy socjalnej – wymagania dotyczące kompetencji superwizora, rozwoju i superwizji pracy własnej oraz rekomendacje dla szkolenia superwizorów,
4. Proces superwizyjny – w tym: funkcje, modele, obszary i narzędzia superwizji oraz rekomendowany przebieg procesu superwizyjnego, a także etyczne aspekty superwizji,
5. Superwizja jako edukacja- wskazanie głównych funkcji superwizji rekomendowanych we wdrażaniu superwizji do systemu pomocy społecznej w Polsce.
Zaproponowany model standardu lokuje się pomiędzy standardem minimalnym w zakresie tworzenia warunków instytucjonalnych i organizacyjnych, średnim ramowym zakresem norm organizacji i przebiegu procesu superwizyjnego oraz wysokim poziomem wymagań dotyczących usługi superwizji (Grewiński, Jaworska – Matys, Skrzypczak, 2014, s.343). Wypracowany i opublikowany w 2014 roku Model standardu superwizji pracy socjalnej nie został uznany jako obowiązujący bądź rekomendowany przez ówczesne Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Ministerstwo wykorzystało wypracowane w projekcie wnioski i rekomendacje w pracach nad rozporządzeniem dotyczącym superwizji pracy socjalnej.
Standard zawarty w rozporządzeniu o superwizji
We wprowadzonym w styczniu 2017 roku rozporządzeniu w sprawie superwizji pracy socjalnej (Dz.U. 2016 poz. 2087) określono między innymi wytyczne oraz standard dla superwizji pracy socjalnej. W myśl wytycznych superwizor może odmówić superwizji w przypadku, gdy zachodzi wątpliwość co do jego bezstronności lub neutralności (par.3 ust.2), zaś wnioski z superwizji mogą być przekazywane osobom nieuczestniczącym w superwizji wyłącznie za pisemną zgodą pracownika socjalnego albo wszystkich pracowników socjalnych uczestniczących w superwizji, (…) wyrażoną w postaci papierowej lub elektronicznej. Ramy standardu superwizji pracy socjalnej zawarte są w paragrafie 4 rozporządzenia, w myśl którego superwizor nie może (ustęp 1):
być związany umową o pracę lub umowami cywilnoprawnymi z podmiotami, w których są zatrudnieni pracownicy socjalni przez niego superwizowani, z wyjątkiem umowy, na podstawie której prowadzi superwizję;
pozostawać w zależności lub podległości służbowej z superwizowanym;
pozostawać w relacjach rodzinnych lub osobistych z superwizowanym, jak również z jego przełożonymi.
Ustęp 2 standardu wskazuje, iż superwizor weryfikuje jakość swojej pracy przez analizę i dokumentowanie prowadzonej superwizji oraz poprzez ciągłe podnoszenie swoich kwalifikacji i samodoskonalenie. W myśl ust. 3 całość dokumentacji dotyczącej superwizji, którą prowadzi superwizor, nie może być przekazywana osobom trzecim.
Czy rozporządzenie wyczerpuje znamiona standardu superwizji?
Mimo toczących się w latach 2012 – 2016 konsultacji społecznych oraz spotkań przedstawicieli Ministerstwa z teoretykami i praktykami pracy socjalnej, wiele sugestii i rekomendacji do rozporządzenia zostało odrzuconych przez ustawodawcę. Przykładem może być znaczące uszczuplenie w rozporządzeniu przepisów określających standard pracy superwizora, między innymi poprzez odrzucenie rekomendacji określających kwestę kontraktu superwizyjnego. Nie uwzględniono także sugestii wymuszających okresową weryfikację wiedzy certyfikowanych superwizorów oraz nadzór merytoryczny nad ich pracą. W chwili obecnej superwizor pracy socjalnej po zdaniu egzaminu otrzymuje bezterminowo certyfikat, niezależnie od jakości realizowanej usługi (Sosnowski, 2017). Zaproponowane w par 3 i 4 rozporządzenia normy nie zabezpieczają w pełni wymogów profesjonalnego świadczenia usługi superwizyjnej, dlatego też w środowisku aktywnych zawodowo superwizorów pracy socjalnej zrzeszonych także w ramach naszego Stowarzyszenia oraz w środowiskach akademickich trwają dyskusje o konieczności wprowadzenia zmian w rozporządzeniu, warunkujących wysoką oraz mierzalną jakość usług superwizyjnych.
Standard superwizji wprowadzony przez PTSPS
Polskie Towarzystwo Superwizji Pracy Socjalnej chcąc zabezpieczyć superwizje realizowane w ramach projektów stworzyło na potrzeby zatrudniania superwizorów zestaw zasad zabezpieczających proces superwizyjny. W ramach roboczego standardu PTSPS zabezpieczyło następujące obszary współpracy: relacje superwizora z instytucją i pracownikami; zasady merytoryczne; organizacja sesji superwizyjnej; bezpieczeństwo danych; kwestie etyczne oraz sposoby rozstrzygania problemów związanych z naruszeniem norm. Pełny tekst standardu superwizji pracowników pomocy społecznej PTSPS znajdziesz tutaj.
Dalsze prace nad standardem superwizji
W Polskim Towarzystwie Superwizji Pracy Socjalnej widzimy potrzebę wzmocnienia zapisów rozporządzenia o superwizji pracy socjalnej, szczególnie części dotyczącej standardów. Zaproponowane w paragrafach 3 i 4 rozporządzenia normy nie zabezpieczają w pełni wymogów profesjonalnego świadczenia usługi superwizyjnej, dlatego też w środowisku aktywnych zawodowo superwizorów pracy socjalnej zrzeszonych w ramach stowarzyszeń oraz w środowiskach akademickich trwają dyskusje o konieczności wprowadzenia zmian ustawowych, warunkujących wysoką oraz mierzalną jakość usług superwizyjnych. W PTSPS pracujemy obecnie nad stworzeniem rekomendacji do zmian w ustawie i rozporządzeniu. Wypracowany dokument, wraz z rekomendacjami i uzasadnieniem skonsultujemy z naszymi społecznymi partnerami, udostępnimy na naszym portalu i przekażemy do Ministerstwa celem zainicjowania konsultacji społecznych w tej sprawie.