24 lutego 2022 roku Rosja rozpoczęła pełnowymiarową inwazję na Ukrainę. Cztery miesiące później według danych ONZ liczba ukraińskich uchodźców przekroczyła 7,7 mln osób. Największa liczba, 4,190 mln uchodźców, wkroczyła do Polski (informacja polskiej Straży Granicznej z 20 czerwca 2022 r.).
Ponad 1,2 mln uchodźców zarejestrowało się do ochrony czasowej w Polsce i uzyskało numer PESEL. Uchodźcy – głównie kobiety, w tym matki z dziećmi, na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy oraz po otrzymaniu numeru PESEL uzyskały pełne prawo do świadczeń oraz usług systemu pomocy społecznej.
Polski system pomocy społecznej – a przede wszystkim ośrodki pomocy społecznej, na których spoczywa odpowiedzialność za bezpośrednie wsparcie obywateli Ukrainy – nie był przygotowany zarówno organizacyjnie, jak i merytorycznie, na zapewnienie tego wsparcia.
Ustawa z dnia 12.03.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy (Dz. U. 2022, poz. 583) nałożyła szereg obowiązków na ośrodki pomocy społecznej wobec uchodźców. Uchodźcy z Ukrainy mają takie same prawa jak obywatele polscy. Oznacza to, że ośrodki pomocy społecznej powinny udzielać pomocy materialnej (świadczenia pieniężne – stałe, okresowe i na określony cel), zasiłków i pożyczek na samodzielność ekonomiczną, zasiłków na kontynuowanie nauki oraz pomocy materialnej na naukę języka polskiego. Uchodźcom przysługuje również szereg form wsparcia w postaci pomocy niepieniężnej – wsparcia materialnego (takiego jak bilety, odzież czy żywność), a także szeroko rozumianej pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego i interwencji kryzysowej - jeśli zajdzie taka potrzeba. Dodatkowo uchodźcy z Ukrainy mają prawo do bezpłatnej opieki psychologicznej.
Ustawa nie tworzy więc (w opisanym wyżej zakresie) nowych form wsparcia, ale udostępnia funkcjonujący już system pomocy społecznej kilku milionom nowych klientów. Stworzyło to szereg problemów. System nie był przygotowany na tak duże obciążenie. Drugą trudnością stała się bariera językowa i kulturowa – pracownicy pomocy społecznej doświadczali znacznych trudności w komunikacji z uchodźcami (zwłaszcza w bardziej skomplikowanych przypadkach) oraz w zrozumieniu motywów ich działania, jeśli wynikały one z przynależności do innych kręgów kulturowych. Trzecim problemem było nasilenie trudności emocjonalno-psychologicznych u uchodźców wynikających z dramatycznych doświadczeń wynikających z konfliktu zbrojnego.
Najważniejszym problemem okazały się jednak luki w kompetencjach pracowników socjalnych – zwłaszcza w zakresie wiedzy i umiejętności psychologicznych niezbędnych do pogłębionej pracy socjalnej. Podczas gdy pracownicy socjalni są bardzo kompetentni w obszarze administracyjnym i w stosowaniu procedur, to brakuje im umiejętności w bezpośredniej pracy z klientami. Pojawienie się w systemie dużej liczby nowych klientów (uchodźców), który są szczególnie wymagający (ze względu na wysoki poziom stresu, trudności oraz dramatyczną sytuację życiową) uwydatniło ten problem.
